ເຈົ້າ ຫລື ຄົນໃນຄອບຄົວເຈົ້າຮູ້ຫນັງສືບໍ່? ຟັງເບິ່ງຄືເປັນຄໍາຖາມທຳມະດາ ແຕ່ມີນໍ້າຫນັກໃກ້ຄຽງກັບຄໍາຖາມວ່າ ເຈົ້າເປັນຄົນທຸກບໍ່? ຄໍາຕອບຂອງຄຳຖາມເຫລົ່ານີ້ອາດສະທ້ອນເຖິງຫນ້າຕາທາງສັງຄົມຂອງຜູ້ຕອບຢ່າງຫລີກລ່ຽງບໍ່ໄດ້. ຄວາມຮູ້ສຶກບໍ່ຕ່າງຫຍັງກັບບຸກຄົນ ຫລື ຄົວເຮືອນ ຖ້າຄໍາຖາມນີ້ຖືກຖາມໃນລະດັບບ້ານ ເມືອງ ແຂວງ ຫລື ປະເທດ ວ່າປະຊາກອນຂອງຕົນຈັກສ່ວນຮ້ອຍທີ່ຮູ້ຫນັງສື. ອີກດ້ານຫນຶ່ງ, ຄໍາຕອບພວກນີ້ມື້ີນີ້ ເຮົາຈະມາລົມກ່ຽວກັບອັດຕາການຮູ້ຫນັງສື ແລະ ວິທີເກັບກຳຂໍ້ມູນດັ່ງກ່າວໃນບ້ານເຮົາ ບົນພື້ນຖານທີ່ວ່າ ຖ້າເຮົາຮູ້ຈັກທີ່ມາຂອງຂໍ້ມູນ ເຮົາຈະຕີຄວາມຫມາຍຂອງມັນໄດ້ດີກວ່າ.
ອັດຕາຮູ້ຫນັງສື (literacy rate)
ໃນສັງຄົມຫນຶ່ງ, ອັດຕາການຮູ້ຫນັງສືຂອງປະຊາກອນສະແດງເຖິງຜົນສຳເລັດຂອງການສຶກສາຂັ້ນປະຖົມ ຫລື ແຜນງານສົ່ງເສີມການຮູ້ຫນັງສື ມັນບອກເຖິງຄວາມສາມາດຂອງປະຊາຊົນໃນການໃຊ້ທັກສະຂອງຕົນເພື່ອດຳລົງຊີວິດປະຈໍາວັນ ແລະ ການປະກອບສ່ວນຂອງພວກເຂົາໃນການພັດທະນາເສດຖະກິດສັງຄົມ.
ໃນທິດສະດີ ຄວາມຫມາຍແຄບຂອງການຮູ້ຫນັງສື ແມ່ນ "ຄວາມສາມາດຂອງບຸກຄົນໃນການອ່ານ ແລະ ຂຽນປະໂຫຍກສັ້ນທີ່ງ່າຍດາຍຫນຶ່ງກ່ຽວກັບຊີວິດຕົນເອງດ້ວຍຄວາມເຂົ້າໃຈ".
ຂໍ້ມູນວ່າໃຜຮູ້ຫນັງສືແດ່ເພື່ອນຳມາຄິດໄລ່ນັ້ນ ໄດ້ມາຈາກ 2 ວິທີ ຄື: ການສອບຖາມຫົວຫນ້າຄົວເຮືອນ ຫລື ຜູ້ກ່ຽວ (Self-declared literacy) ແລະ ການທົດສອບຄວາມສາມາດຜູ້ກ່ຽວ (Tested literacy). ຢ່າງໃດກໍ່ຕາມ, ທັງສອງວິທີໃຊ້ຕົ້ນທຶນໃນການເກັບກໍາແຕກຕ່າງກັນ ແລະ ຄຸນນະພາບຂອງຂໍ້ມູນກໍ່ແຕກຕ່າງກັນ. ການຖາມວ່າຜູ້ກ່ຽວຮູ້ຫນັງສື (ອ່ານອອກຂຽນໄດ້) ບໍ່ ນັ້ນ ມັກນຳໄປສູ່ການລາຍງານເກີນຄວາມເປັນຈິງ ຍ້ອນຫລາຍເຫດຜົນ, ຫລາຍຄົນບອກວ່າຕົນຮູ້ຫນັງສືເພາະສາມາດຂຽນຊື່ຕົນເອງໄດ້ ແລະ ຫລາຍຄົນກະບໍ່ຢາກຍອມຮັບວ່າຕົນບໍ່ຮູ້ຫນັງສື, ໃນຂະນະດຽວກັນຜູ້ລົງປະເມີນແຕ່ລະຄົນກໍ່ອາດປະຕິບັດຂັ້ນຕອນ-ວິທີການປະເມີນແຕກຕ່າງກັນ, ຄວາມຜິດພາດເຫລົ່ານີ້ອາດສົ່ງຜົນຕໍ່ຄຸນນະພາບຂອງຕົວຊີ້ວັດດ້ານອັດຕາການຮູ້ຫນັງສື.
ຕົວຊີ້ວັດ ແລະ ແຫລ່ງຂໍ້ມູນການຮູ້ຫນັງສືໃນລາວ (Literacy indicators and sources in Laos)
ໃນເປົ້າຫມາຍການພັດທະນາທີ່ສໍາຄັນ ເປັນຕົ້ນແມ່ນ ແຜນພັດທະນາເສດຖະກິດສັງຄົມ 5 ປີ ຄັ້ງທີ 8 ແລະ ເປົ້າຫມາຍການພັດທະນາແບບຍືນຍົງ (SDG) ກໍ່ໄດ້ລວມເອົາ ການຮູ້ຫນັງສື ແລະ ການຄິດໄລ່ເລກຂອງຊາວຫນຸ່ມ (15-24) ແລະ ຜູ້ໃຫຍ່ (15 ຂຶ້ນໄປ), ໃນນັ້ນ ການຮູ້ຫນັງສືກວມເອົາຄວາມສາມາດໃນການອ່ານ, ຂີດຂຽນ ແລະ ຄິດໄລ່ເລກ. ການສຳຫລວດສຳຄັນທີ່ສະຫນອງຂໍ້ມູນປະເພດນີ້ປະກອບມີ: ການສຳຫລວດດັດສະນີຫມາຍສັງຄົມ (ຄັ້ງທີ 1 ແລະ ຄັ້ງທີ 2), ການສຳຫລວດປະຊາກອນ ປີ 2015, ແລະ ການສຳຫລວດການໃຊ້ຈ່າຍໃນຄົວເຮືອນ ຄັ້ງທີ 6.
ເມື່ອນໍາໄປເບິ່ງວິທີການເກັບກຳຂໍ້ມູນຂອງແຕ່ລະການສຳຫລວດແລ້ວພົບວ່າ ທັງການສຳຫລວດປະຊາກອນ ແລະ ການໃຊ້ຈ່າຍຄົວເຮືອນ ແມ່ນ ປະເມີນການຮູ້ຫນັງສືຂອງປະຊາກອນແບບ Self-declared ໂດຍໃຫ້ຫົວຫນ້າຄອບຄົວ ຫລື ຜູ້ກ່ຽວເປັນຜູ້ປະເມີນຕົນເອງ. ສ່ວນການສຳຫລວດດັດສະນີຫມາຍສັງຄົມ ປີ 2011 ແມ່ນເລັງໃສ່ທົດສອບ (Tested) ຄວາມສາມາດໃນການອ່ານຂອງຍິງ ແລະ ຊາຍຫວ່າງອາຍຸ 15-49 ປີ ແລະ ການພັດທະນາການຂອງເດັກອາຍຸຕໍ່າກວ່າ 5 ປີ (ບໍ່ແນ່ໃຈວ່າການສຳຫລວດຄັ້ງທີສອງ ໃນປີຜ່ານມາ ໄດ້ປັບປຸງວິທີການ ນິຍາມ ແລະ ຫວ່າງອາຍຸບໍ່).
ການປະເມີນຕົນເອງ ທຽບກັບ ການທົດສອບ (Self-declared vs Tested literacy in Laos)
ສອງມື້ກ່ອນ ຜູ້ຂຽນບັງເອີນໄປອ່ານເອກະສານລາຍງານການສຳຫລວດທີ່ດີເລີດສະບັບຫນຶ່ງ ເວົ້າລະອຽດກ່ຽວກັບການຮູ້ຫນັງສືໃນ ສປປ ລາວ ປີ 2001 ຫລື Lao National Literacy Survey, ເຊິ່ງເປັນປີທີ່ຜູ້ຂຽນຫາກະຈົບຈາກ ມະຫາວິທະຍາໄລແຫ່ງຊາດ. ການສຳຫລວດນີ້ກວມເອົາ ຂໍ້ມູນຂອງ 8,100 ຄົວເຮືອນ ແລະ ທົດສອບການຮູ້ຫນັງສືຂອງຄົນລາວຈຳນວນ 5,976 ຄົນ ໃນ 18 ແຂວງທົ່ວປະເທດລາວ. ຜົນຂອງການສຳຫລວດສະແດງໃຫ້ເຫັນວ່າ: ການປະເມີນອັດຕາການຮູ້ຫນັງສືໃນ ສປປ ລາວ ແມ່ນເກີນຄວາມເປັນຈິງຫລາຍ, ຄວາມຜິດດ່ຽງລະຫວ່າງ Self-declared ແລະ Tested literacy ແມ່ນສູງເຖິງ 27% ຫມາຍຄວາມວ່າ ອັດຕາການຮູ້ຫນັງສືຕາມການປະເມີນຕົນເອງໃນໄລຍະນັ້ນແມ່ນ 72% ແຕ່ເວລາປະເມີນໂດຍການທົດສອບບຸກຄົນກຸ່ມເກົ່າພົບວ່າມີພຽງ 45% ເທົ່ານັ້ນ ທີ່ສາມາດອ່ານອອກ ແລະ ຂຽນໄດ້ແທ້ໆ. ຜົນການຄົ້ນຄວ້ານີ້ ຍັງໃຫ້ຂໍ້ມູນກ່ຽວກັບລະບົບການສຶກສາໃນໄລຍະນັ້ນວ່າ:
- ປະມານ 88% ຂອງຜູ້ທີ່ເຂົ້າຮຽນປະຖົມ 4 ປີ ຈະໄດ້ຄວາມຮູ້ພື້ນຖານໃນການອ່ານ ແລະ ຂຽນ
- ປະມານ 40% ຂອງຜູ້ທີ່ຈົບປໍ 4 ສາມາດອ່ານ, ຂຽນ ແລະ ໄລ່ເລກໄດ້
- ປະມານ 53% ຂອງຜູ້ຈົບ ປໍ 5 ສາມາດອ່ານ, ຂຽນ ແລະ ຄິດໄລ່ເລກໄດ້.
ສະນັ້ນ ຜູ້ຂຽນເອງກໍ່ຢາກແລກປ່ຽນນໍາທ່ານຜູ້ອ່ານ ຖ້າມີຂໍ້ມູນອື່ນເພີ່ມເຕີມໃສ່ອັນທີ່ຂາດ ໃຫ້ເຂົ້າໃຈແຈ້ງກວ່າເກົ່າ (ບໍ່ແນ່ໃຈວ່າມີການສຳຫລວດລັກສະນະນີ້ມີອີກບໍ່ ພາຍຫລັງ 2001). ໂດຍສ່ວນຕົວແລ້ວເຫັນວ່າ Tested literacy ແມ່ນມີຄວາມຈຳເປັນ ເພື່ອຕິດຕາມພັດທະນາການສຶກສາຂັ້ນພື້ນຖານໃນບ້ານເຮົາ.
ບົດຄວາມນີ້ຂຽນຂຶ້ນ ເພື່ອເປັນຄວາມຮູ້ ແລະ ແລກປ່ຽນທາງດ້ານວິຊາການ, ກະລຸນາເຄົາລົບສິດທິທາງປັນຍາ ແລະ ໃຫ້ຄວາມເຫັນຢ່າງສ້າງສັນດ້ວຍ
